Τα μωρά γεννιούνται με επτά στοματικά προστατευτικά αντανακλαστικά που τα βοηθούν κατά τη σίτιση. Στα τυπικά αναπτυσσόμενα μωρά, αυτά τα αντανακλαστικά ενσωματώνονται ή «εξαφανίζονται» και στη συνέχεια το μωρό αναλαμβάνει εκούσια τη δεξιότητα αυτή. Για τα μωρά που παρουσιάζουν καθυστέρηση στα αναπτυξιακά στάδια της σίτισης και δεν αποκτούν τις απαιτούμενες δεξιότητες, μπορεί να δημιουργήσει σημαντικές δυσκολίες στη διαδικασία σίτισης όταν ένα αντανακλαστικό ενσωματώνεται χωρίς πρώτα το μωρό να έχει μάθει πως να διαχειρίζεται την τροφή.
Οι θεραπευτές που εξειδικεύονται στη σίτιση πρέπει να γνωρίζουν αυτά τα αντανακλαστικά. Είναι συχνά η εξήγηση για το γιατί ένα παιδί "αποτυγχάνει" στη μετάβαση στις στερεές τροφές κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής του. Εάν τα στοματικά αντανακλαστικά ενσωματωθούν (συνήθως αυτό συμβαίνει από τον 5-6 μήνα ζωής και μετά) χωρίς να έχει αναπτύξει προηγουμένως το παιδί την αντίστοιχη δεξιότητα, η εντατική και πρώιμη θεραπευτική παρέμβαση πρέπει να του διδάξει το σωστό και ασφαλή τρόπο διαχείρισης της τροφής. Δύο από αυτά τα στοματικά αντανακλαστικά, το αντανακλαστικό της κατάποσης και το αντανακλαστικό εξεμέσεως, δεν ενσωματώνονται πλήρως και συνεχίζονται σε όλη τη διάρκεια της ζωής με μικρές μόνο διαφοροποιήσεις μεταξύ της βρεφικής και παιδικής - ενήλικης ζωής.
Παρακάτω ακολουθούν μερικές επιπλέον πληροφορίες για στοματικά αντανακλαστικά:
Το αντανακλαστικό αναζήτησης: Όταν αγγίζουμε το μάγουλο ή τις άκρες των χειλιών ενός νεογνού ή βρέφους αυτό κινείται προς την πλευρά που ένιωσε το άγγιγμα. Αυτή η αντίδραση - αντανακλαστικό βοηθά το μωρό να εντοπίσει το στήθος της μητέρας ή το μπιμπερό για να σιτιστεί. Το αντανακλαστικό αναζήτησης «ενσωματώνεται» μεταξύ των 3 και 6 μηνών.
Αντανακλαστικό θηλασμού: Εκλύεται όταν τοποθετούμε τη θηλή του μπιμπερό ή τη θηλή του στήθους στο στόμα του μωρού. Θηλαστικές είναι οι κινήσεις που εκτελούνται από μπροστά προς τα πίσω σφραγίζοντας και αποσφραγίζοντας το οπίσθιο 1/3 της γλώσσας. Το αντανακλαστικό θηλασμού επιτρέπει στο μωρό να τρέφεται από το στήθος ή το μπιμπερό. Το αντανακλαστικό αυτό ενσωματώνεται μεταξύ των 3 και 6 μηνών. Για τα μωρά που δεν αναπτύσσουν αυτήν την ικανότητα πριν από την ενσωμάτωση, θα δείτε συνήθως ένα μωρό που αρνείται το μπιμπερό ή/και το στήθος ακόμα κι αν το παιδί σιτιζόταν από το στήθος και/ή το μπιμπερό προηγουμένως.
Καθώς ένα παιδί σιτίζεται, απογοητεύεται αν δεν ξέρει τι ακριβώς να κάνει με τη θηλή στο στόμα του. Το αντανακλαστικό θηλασμού τα βοηθούσε πριν, αλλά τώρα έχουν μείνει μόνα τους για να ανταπεξέλθουν. Το αντανακλαστικό είναι συχνά πιο ενεργό εάν το παιδί νυστάζει ή κοιμάται. Οι γονείς συχνά ταΐζουν τα μωρά τους ενώ κοιμούνται, καθώς τα καταφέρνουν καλύτερα από ότι όταν είναι ξύπνια. Παρόλα αυτά, σωστό είναι να αποφεύγεται αυτή η πρακτική καθώς δεν είναι ασφαλές για το παιδί να σιτίζεται κατά τη διάρκεια του ύπνου (κίνδυνος πνιγμονής).
Αντανακλαστικό της γλώσσας: Συχνά βλέπουμε τα μωρά να βγάζουν τη γλώσσα τους έξω από το στόμα ειδικά όταν φέρνουν αντικείμενα ή τα χέρια τους προς αυτό. Το αντανακλαστικό της γλώσσας τα βοηθάει να εξερευνούν τα διάφορα ερεθίσματα του περιβάλλοντος (γεύση, υφή, θερμοκρασία κ.α.) εξωθώντας της γλώσσας τους. Κατά τη διάρκεια της σίτισης επίσης, παρατηρούμαι μια κυματοειδής κίνηση της γλώσσας από μπροστά προς τα πίσω. Αυτή βοηθά το μωρό να θηλάζει. Επιτρέπει στη γλώσσα να "αγκαλιάζει" τη θηλή κατά το θηλασμό επιτυγχάνοντας ασφαλή και αποτελεσματική σίτιση. Το αντανακλαστικό της γλώσσας είναι ενεργό κατά τους πρώτους 12-18 μήνες ζωής.
Αντανακλαστικό κατάποσης: Η κατάποση πραγματοποιείται αντανακλαστικά όταν στερεά τροφή, υγρό ή σάλιο φτάσουν στο πίσω μέρος του στόματος ενός μωρού. Συνεχίζει να υφίσταται ως ένα από τα σημαντικότερα αντανακλαστικά ακόμη και κατά την ενήλικη ζωή. Ένα μωρό ξεκινάει να ελέγχει εκούσια το αντανακλαστικό κατάποσης κατά την ηλικία των 18 μηνών.
Αντανακλαστικό δαγκώματος: Όταν τοποθετήσουμε το δάκτυλο μας ή κάποιο σκληρό στερεό αντικείμενο (πχ μασητικό λάστιχο) στα ούλα ενός μωρού, αυτό θα το δαγκώσει αντανακλαστικά. Το αντανακλαστικό δαγκώματος ενσωματώνεται σε ηλικία 9-12 μηνών.
Αντανακλαστικό πλαγίωση της γλώσσας: Το μωρό μετακινεί τη γλώσσα του στο πλάι όταν δέχεται άγγιγμα, φαγητό ή γεύση σε οποιαδήποτε από τις δύο πλευρές της γλώσσας. Αυτό το αντανακλαστικό εξαφανίζεται μεταξύ στους 7-9 πρώτους μήνες ζωής. Εάν ένα μωρό δεν έχει μεταβεί ακόμη πλήρως στις στερεές τροφές μέχρι αυτό το χρονικό σημείο, τότε θα δυσκολευτεί να αναπτύξει πλαγίωση της άκρης της γλώσσας. Αντίθετα, θα τείνει να συγκεντρώνει τον βλωμό (φαγητό) στη μέση γραμμή της γλώσσας, ενεργοποιώντας έτσι το αντανακλαστικό εξεμέσεως, κάτι που υπό φυσιολογικές συνθήκες δεν θα έπρεπε να συμβαίνει αν μπορούσε να διαχειριστεί την τροφή σωστά. Για να μπορέσει ένα μωρό να φάει με ασφάλεια και χωρίς δυσκολίες, πρέπει να αναπτύξει μια περιστροφική μάσηση και πλαγίωση της άκρης της γλώσσας περίπου στην ηλικία των 9-12 μηνών. Ας υποθέσουμε όμως ότι το αντανακλαστικό ενσωματώνεται πριν από την ανάπτυξη αυτών των δεξιοτήτων. Σε αυτή την περίπτωση τότε το μωρό δεν είναι πλήρως ικανό να διαχειριστεί και να μασήσει την στερεά τροφή πραγματοποιώντας μία ασφαλή κατάποση.
Αντανακλαστικό εξεμέσεως (Gag reflex): Το αντανακλαστικό εξεμέσεως προστατεύει τον αεραγωγό του μωρού από την κατάποση αντικειμένων που είναι πολύ μεγάλα άρα και επικίνδυνα για πνιγμονή. Το αντανακλαστικό εξεμέσεως του μωρού βρίσκεται στο μπροστινό μέρος της γλώσσας κατά τη γέννησης του και «κινείται» πίσω στο πίσω μέρος της γλώσσας - (πάνω από το φαρυγγικό τοίχωμα) όσο το παιδί μεγαλώνει ηλικιακά. Το αντανακλαστικό εξεμέσεως συνεχίζεται να είναι ενεργό σε όλη μας τη ζωή. Εάν ένα παιδί δεν αναπτύξει τις κατάλληλες δεξιότητες σίτισης στα αναμενόμενα αναπτυξιακά ορόσημα τότε το αντανακλαστικό εξεμέσεως θα παραμείνει μπροστά και θα ενεργοποιείται άμεσα κάθε φορά που η τροφή θα βρίσκεται σε σημείο που απειλεί τον αεραγωγό. Ένα παιδί που παρουσιάζει συχνά αυτή την αντανακλαστική αντίδραση θα αναπτύξει συνήθως άγχος και φοβίες για το φαγητό. Είναι απαραίτητο να εστιάσετε στην ελαχιστοποίηση του αντανακλαστικού εξεμέσεως και στη μετακίνηση του προς τα πίσω για να επιτύχετε ασφαλή σίτιση. Στοματoκινητικές ασκήσεις (βούρτσισμα στοματικής κοιλότητας, μασητικές ασκήσεις κτλ) βοηθούν στην μετάβαση του αντανακλαστικού εξεμέσεως στο πίσω μέρος του στόματος.
Πολλά βρέφη γεννιούνται με χαλινό σε γλώσσα, χείλη ή μάγουλα. Εάν η κινητικότητα των στοματικών αυτών δομών του μωρού είναι περιορισμένη και ο χαλινός δεν έχει διαγνωστεί, θα μπορούσε να επηρεάσει σοβαρά τη σίτιση. Επιπλέον, εάν το μωρό δεν μπορεί να κινήσει αποτελεσματικά τη γλώσσα και τις υπόλοιπες δομές, τα περισσότερα από τα στοματικά αντανακλαστικά ενσωματώνονται χωρίς τελικά να αναπτυχθούν ποτέ οι ανάλογες δεξιότητες σίτισης.
Ας υποθέσουμε ότι το παιδί δυσκολεύεται να φάει και δεν αναπτύσσει τις δεξιότητες που απαιτούνται για να μασήσει και να καταπιεί με ασφάλεια. Σε αυτή την περίπτωση, θα πρέπει να αναζητήσετε έναν εξειδικευμένο στη σίτιση επαγγελματία υγεία. Αν χρειάζεστε περισσότερες πληροφορίες και καθοδήγηση μην διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μας στέλνοντας μας εδώ τα ερωτήματά σας.
Βιβλιογραφία:
Love RJ, Hagerman EL, Taimi EG. Speech performance, dysphagia and oral reflexes in cerebral palsy. J Speech Hear Disord. 1980 Feb;45(1):59-75. doi: 10.1044/jshd.4501.59. PMID: 7354631.
Amaizu N, Shulman R, Schanler R, Lau C. Maturation of oral feeding skills in preterm infants. Acta Paediatr. 2008 Jan;97(1):61-7. doi: 10.1111/j.1651-2227.2007.00548.x. Epub 2007 Dec 3. PMID: 18052999; PMCID: PMC2289993.
Greene Z, O'Donnell CP, Walshe M. Oral stimulation for promoting oral feeding in preterm infants. Cochrane Database Syst Rev. 2016 Sep 20;9(9):CD009720. doi: 10.1002/14651858.CD009720.pub2. PMID: 27644167; PMCID: PMC6457605.
Lau C. Development of Suck and Swallow Mechanisms in Infants. Ann Nutr Metab. 2015;66 Suppl 5(0 5):7-14. doi: 10.1159/000381361. Epub 2015 Jul 24. PMID: 26226992; PMCID: PMC4530609.
Comments